Stadsumwalling
Kaart Mestreech mèt ierste en twiede
umwalling.
De ierste Stadsmoer is gebouwd umtrint in 't jaor 1229, besteit oet twie laoge kolezandstein en is 2,5 meter dik. De boetenste moer is de walmoer,
aon de binnekant (straotkant) is de moer versterk mèt brei pijlers en lieg baog. De moer woort gebouwd mèt kolenzandstein, ouch wel Carbonische
zandstein genump, is 'n sterk verharde soms 'n kloke kwartsitische zaandstein genump, en is miestal doonkerbroen vaan kleur. Kolezandstein grove
waore oonder aandere gelege in 't Geuldal bij Epen, de Heimansgrove bij Vaols, en bij 't Duitse Eschweiler. Alleweil weurt gein kolezandstein mie
gegraove. De steinsoort is veurnaomelek nog te zien in aw gebouwe in de Stad Aoke, Zuid Limburg, en in de provincie Luik. In Mestreech woort de
steinsoort neet allein gebruuk veur de bouw vaan de ierste stads-moer en Helpoort, meh ouch bij de bouw vaan de Sle Vrouwe kerk, en de Sint Servaos
kerk.
De twiede Stadsmoer had 'n lengde vaan 3575 meter en de huugde wisselde vaan zès tot nege meter. De moer had 'n oonderbouw vaan kolezandstein
en de boetesjèl vaan de bovebouw waor gemaak vaan groete hardsteine blokke, mèt hei en dao gèt melger blokke. De stein (Namense breukstein) vaan
oonregelmaotege vörm, woorte gekap of bewerk in de steingrove vaan Poulseur, 'n dörp in de Provincie Luik.
De kern vaan de moer woort soms geväöld mèt puin, en aon de binnekant vaan de moer woort dèks gebruuk gemaak vaan oonder aandere melger
blokke. Ouch woort gebruuk gemaak vaan Naamse Hardsteen, dee deks gebruuk woort veur beeldhouw-werk zoe wie pinakels, waterlieste, göt, en
ornaminte. Bij Soignies in Belsj ligk Carrières du Hainaut, 'ne steingroeve boe me die hard-stein vandaon hoolde en die me mèt sjepe euver de Maos
verveurde. Allewel d'r wieneg bronne zien euver de oontwikkeling tijdens de middeliewe bij 't gebruuk vaan 'n kanon, waor dees methode vaan
oorlogveuring in de 14e eeuw in opkoms. Veural tijdens de Honderd-Jaorege Oorlog, boein de Fransen hun land verdeidegde tege 'n invasie, woort
dèks gebruuk gemaak van kanonne bij belegeringe. Dees vuur-waopes in hun vreugste vörm woorte “donderbussen” genump. 't Effek vaan dees
waopes waor in de aonvaank dèks psychologisch. De kanonne waore neet perceis, doorde väöl tied um te laoje, en explodeerde soms mèt de doed tot
gevolg vaan de bemanning. De helle knal maakde evels väöl indrök op de middeliewse verdeidegers, die nog noets zoegèt hadde gezeen, of gehuurd. De
walmoere waore toen ouch neet mie bestand tege die kanonne en de mör woorte versterk aon de binnekant mèt drek of puin.
Ouch de sjoen spitse tore verdwene en maakde plaots veur rondele waltore mèt bove dr'op e kanon.
Vaanaof de elfde iew laog roontelum Mestreech 'nen eerde wal mèt d’r op ‘n palissade. Woersjijnelek waore waore dat twie eerde walle : eine bij
de brögk aon de Maos en eine roontelum de Abdij vaan de Sint Servaos mèt zien geujere en woeninge. Die twie walle woorte op aondringe vaan de
Hertog vaan Brabant same gevoog tot ein groete steine umwalling. 't Gehiel waor 2,400 meter laank en tösse de 5.5. en 9 meter hoeg en zoegèt 1,25
meter dik. Me bouwde dee umwalling mèt 12 Waltore, 13 Poorte en twie water-tore verliende zoe de touwgaank tot de stad. De plaots vaan de Veld-
poorte is bekind, meh die vaan de Maos-poorte en de Porternes is dat minder zeker.'n Palissade waor 20 tot 30 cm dik en oongeveer 3 tot 4 meter
hoeg. De päöl woorte vaan oonder verboonde door 'n groond-dörpel en ein meter deep ingegraove. Aon de bove kant negelde me 'n dweers gelege
paol of lat um zoe mie sterkde te kriege. Aon de bovekant woorte de paole veurzeen vaan spitse punte, zoetot d'r euver klimme meujelek woort. In
deen tied had me verdeidegings werke gemaak mèt 'n Palissade mèt 'ne grach aon de boetekant. Bij opgraovinge in de stad zien 'nen aontal vaan
die restante palissade gevoonde, zoe bij 't aw Minderbroederskloester gelege aon de Pieterstraot. In 't jaor 1204 bij 't belègk vaan de Prins-Bisjop
vaan Luik, mede hier vaan Mestreech, woort de palissade en brögk verweus. In 1229 woort toen begonne mèt de bouw vaan de ierste steine stads-
umwalling, mèt zien stads-poorte en waltorens.
In 1229 gaof de Hertog van Brabant (Hendrik I, gebore in Leuven in 1165, en is gestorreve op 5 September 1235 in Keule.), touwstumming aon de Mestreechtenere um 'ne steine verdeidegings-moer
roontelum de stad te bouwe, um zoe de stad beter te kinne besjerme. Ierder had me al 'nen eerde wal opgeworpe mèt dao op 'n palissade. Evels dee waor door de Prins-Bisop vaan Luik Hugo II van
Pierremont, en de Graaf van Loon gerampeneerd bij 't belègk vaan Mestreech in 1204. Dat belègk waor 'n reactie op de touwnummende invlood vaan de Hertog van Brabant in Mestreech, en 'n begin
vaan de Luiks-Brabantse oorloge.(1204-1378). Bij 't belègk in 't naojaor vaan 1204 woort de verdeidegings wal, gemaak vaan eerde mèt palissade, en de Maosbrögk verweus. De nui gebouwde
vestings-moer bouwde me mèt kolezandstein en melger-blokke, had 'n lengde vaan umtrint 2,5 kilometer, en waor 6 à 8 meter hoeg. De Jeker fungeerde daobij es zuideleke stads-grach. Bove op de
mör lepe vreuger de Gilde-leie de wach, um meugeleke indringers te verjaoge. Um de nui sterke economische kerne vaan de luurders en de wevers beter te kinne besjerme besloot me roond 't jaor
1350 um 'n ruimere stads-umwalling te bouwe. Door de bouw vaan de nuie moer woort 't nui besjermings-gebeed drei kier groeter, naomelek 114 hectare. Geliektijeg kraog 't stadsdeil Wyck, ouch 'n
stadsmoer. Hei-door waor de brögk beter besjermp en had me e betere touwziech op reizigers, vreemdelinge en doortrekkende legers. Bij 'n ommörde stad kós me inkel de mör op goon, door ein vaan
de stadspoorte. Dees poorte waore op strategische plaotse aongebrach, zoetot 't verkier good kós door goon. 's Avonds gónge dees poorte touw, meh me kós daan nog door t kleine peurtsje, dat
miestal in de groete deur waor verwerk, nao binnen goon. Dèks mós me daan wel poortgeld betaole. 't Poortgeld versjeelde per stad en per verveur-middel. Mèt de koms van 't polver verloor de
stadsmoer zien verdeidegende functie. Veur de middeliewe woort 'n stad aongevalle mèt Belegerings-katapulten en 'n Helepolis,'n groet belegerings-tore mèt 'nen aontal ingebouwde katapulte. In de
12e iew had me ouch Slingerkatapulte wie de Mangone, en Trebuchet, die stein vaan hoonderde kilo's kóste wegslingere, en kóste zoe de mör in stökke sloon. Mèt de koms vaan 't kanon in de 14e iew
kós me nog gemekeleker de mör weure neergehoold. D'r woorte kanonne oetgevonde, die iers metaole bolle en later ouch explosieve granate kóste aofvure. Mèt dees waopes kós 'n stadsmoer snel
gesloop weurde. Mör woorte toen in väöl gevalle aon de stads-kant tot aon de rand mèt groond verstevig.
In de middeliewe bouwde me miestal mèt hout. Dat veranderde mèt de koms vaan Tras,
boe me in de 13e iew sjölp-kalk touwveugde, um zoe e stevig cemint te kriege. Zand
vörmp evels de basis vaan bekans edere mortel. De eigensjappe, zoe wie de korrelgroete
verdeiling, zien bepaolend veur 't gedrag vaan de specie tijdens de verwèrking en de
oeteindelijke mortel in 't bouwwerk.
Tras is gemaole Tufsteen. 't Kin bestoon oet versjèllende componente, meh 't bindend
materiaol is de Vulkanische as, aofkomsteg oet de Eifel, dat allein hèl weurt mèt
sameveuging vaan kalk.
'n Metseleer waor in de middeliewe 'n vakmaan of ambachs-maan dee bakstein, of blokke natuurstein
vermetselde. Nao 'n opleiding kós de lierling erkind weure es vakmaan, mèt de titel vaan Gezel, en nao 't
doen vaan 'n Gilde of Meisterproof, de titel kriege vaan Meister Metseleer. 't Gilde kaom op veur de belange
vaan de Gilde-leie en besjermde ze. Miestal had 'n Gilde 't allein rech op 't bedrieve vaan 't vak, wat leide tot
de garantie vaan kwalliteit vaan 't werk. 'n Metseleer deeg miestal e teike achterlaote op 'n stein vaan de
bouw. 't Belaankriekste instrumint vaan de metseleer is de tróffel, um mortel te minge, te sjöppe en oet te
strieke. 't Houte handvat vaan de tróffel woort gebruuk um de stein aon te kloppe. De tróffel, voogspieker of
dagge, sjeetloed en waterpas is 't werktuug vaan de metseleer. Mèt de dagge, 'n iezer instrumint, kós me
voge gemaak en aofgewerk weure. De Oppermans en de Mortelmekers maakde op de bouwplaots de metsel-
specie, op basis vaan kalk, water, zand en tras, en 't aonbringe in körf vaan stein en gereidsjappe. De
Meister-Metseleer heel ziech mèt zien ‘Oppermans' en Mortelmekers bezeg met 't metsele vaan bakstein,
natuurstein, oonderdeile en ornaminte. De groete Metseleersbaze troje ouch op es Aonnummers. De
Romeinen bouwde al mèt bakstein, meh dee kinnes góng in ons land verlore. Vaanaof de 12de iew woorte
bakstein gebruuk, bij de bouw vaan kloesters, kèrke, openbare gebouwe en kastiele, en vaanaof de late
middeliewe en renaissance ouch bij belaankrieke woenhoezer.
Bij de bouw vaan 'n Walmoer woort ouch gebruuk gemaak vaan Steinhouwers. Ouch bij 't
Steinhouwers-Gilde had me drei range; de Lierling, Gezel en de Meister. De Lierling wèrkde
veur de Meister es betaoling veur zien opleiding. De Gezel woort betaold en waor bekwaom
um zellevers stein te houwe. De Meister Steinhouwers waore de lui die 't vak gans mechteg
waore. Neet allein kóste zie alle wèreke oetveure, meh zie beheersde ouch 't vak vaan
vörmgeving en oontwerpe.
Kolenzandstein, ouch Carbonische
zandstein genump.
Ierste walmoer.
Namense breukstein vaan
oonregelmaotege vörm.
Twiede walmoer.
Ierste walmoer.
Twiede walmoer.
Ierste Walmoer bij Abrahamslook.
Ierste Walmoer.
Walmoer mèt vulling vaan eerd en puin aon
de stads-kant.
Twiede Walmoer.